Wat is astma?

Astma is een chronische aandoening waarbij sprake is van luchtwegen die bijzonder prikkelbaar zijn. Deze prikkelbaarheid komt door de chronische ontsteking van de luchtwegen bij mensen met astma. Klachten ontstaan door het inademen van een prikkelende stof. De luchtwegen raken geïrriteerd en de spiertjes rond de luchtwegen trekken samen. Hierdoor wordt de luchtwegdoorgang nauwer. Er kunnen de volgende klachten ontstaan:

• Benauwdheid/kortademigheid (in aanvallen of bij inspanning).
• Hoesten, soms met opgeven van slijm.
• Piepende ademhaling.

Naast het samentrekken van de spiertjes rond de luchtwegen kunnen de luchtwegen door de chronische ontsteking meer slijm produceren waardoor verstopping ontstaat en de luchtwegen nog meer vernauwd raken.

Hoe ontstaat astma?

Erfelijkheid speelt een rol bij het ontstaan van astma. Als een van beide ouders astmatisch of allergisch is, is de kans 50% dat een kind ook aanleg heeft voor prikkelbare luchtwegen. Als beide ouders klachten hebben is de kans ruim 70%. Een kind van ouders zonder astma of allergische aanleg loopt vijf tot tien procent kans om hier last van te krijgen.

Kinderen met astma hebben ook vaak te maken met allergieën en/of eczeem. Bij astma, allergie en eczeem speelt het afweersysteem een belangrijke rol. Het lichaam reageert “overdreven” op bepaalde prikkels. Er volgt dan een ontstekingsreactie. Prikkels die dit kunnen veroorzaken, kunnen ‘niet allergische’ prikkels zijn waar iedereen wel gevoelig voor is, zoals sigarettenrook, mist, kou, regen of geurtjes van bijvoorbeeld parfum of schoonmaakmiddelen. Maar ook stress, spanning, lichamelijke inspanning en luchtweginfecties kunnen een reactie geven. Daarnaast zijn er allergische prikkels waar kinderen met astma op kunnen reageren.

Allergenen (allergische prikkels) kun je onderverdelen in:

• Stoffen die je inademt, zogenaamde inhalatieallergenen zoals huisstofmijt, boompollen, graspollen, honden- en kattenepitheel.
• Stoffen die je eet, zogenaamde voedselallergenen zoals pinda’s, noten, melk.

Hoe wordt de diagnose Astma gesteld?

De kinderarts stelt de diagnose astma aan de hand van een vraaggesprek (anamnese) en een lichamelijk onderzoek. Bij de anamnese vraagt de kinderarts of verpleegkundige ondermeer naar klachten zoals hoesten, piepen en benauwdheid. Hoe vaak en wanneer de klachten voorkomen. Of er uitlokkende factoren zijn. Wat de invloed van de klachten op het dagelijks leven en op lichamelijke inspanning is. Ook vraagt de kinderarts of verpleegkundige naar de voorgeschiedenis en naar klachten van astma, eczeem of allergie bij familieleden. Bij kinderen vanaf zes jaar kan de longfunctieanalist een longfunctietest doen. Soms wordt er ook een huidtest of bloedonderzoek gedaan.

Longfunctieonderzoek

De longfunctietest laat zien hoe de doorgankelijkheid van de luchtwegen is en vertelt meer over de longinhoud. Bij deze test moet je door een mondstukje ademen op een longfunctieapparaat, een soort computer (zie afbeelding). Je krijgt een knijpertje op je neus om te voorkomen dat je door je neus ademt. Als je heel diep in en uit ademt kan de longinhoud gemeten worden. Om de snelheid te meten waarmee je uitademt, moet je een aantal keer zo hard mogelijk uitblazen. De meting gebeurt met een computerspelletje, waarbij je bijv. zoveel mogelijk kegels omver moet blazen. Bij kinderen met astma is de snelheid van uitademen vaak vertraagd. Voor het onderzoek stop je met sommige medicijnen. Op het spreekuur hoor je hier meer over. Soms krijg je een luchtwegverwijderaar toegediend, om te kijken of dit een gunstig effect heeft op de snelheid van uitademing. Het onderzoek duurt ongeveer een half uur.

De NO test

In de lucht die je uitademt kunnen we een stof meten die stikstofmonoxide heet. Hieraan kunnen we zien of er tekenen van een allergische ontsteking in de longen aanwezig zijn. De functieanalist doet deze test. Tijdens de test blaas je rustig door een mondstuk. Met behulp van een computer-spelletje moet je bijvoorbeeld de wijzer van de meter op veertien proberen te houden.

Behandeling van astma

Met de behandeling streven we naar zo min mogelijk klachten van hoesten, benauwdheid of piepen en zo min mogelijk beperkingen in het dagelijkse leven door astma.

Omgevingsfactoren aanpassen

Het is belangrijk om luchtjes en irriterende stoffen zoals geurtjes, sigarettenrook, vochtigheid en stress te vermijden als je daar gevoelig voor bent. Het is aan te raden het huis zo goed mogelijk te ventileren en te verwarmen. Daarnaast vermijd je roken, zowel actief als passief (roken door gezinsleden). Als er sprake is van een allergie vermijd je zoveel mogelijk de stoffen waar je allergisch voor bent. Zie ook het hoofdstuk Deelallergie.

Inhalatie medicijnen (puffen)

Er zijn verschillende technieken om astmamedicatie te inhaleren. Afhankelijk van leeftijd, mogelijkheden, voorkeur en ernst van astma, maakt de kinderarts in overleg met jou en je ouders een keuze voor de juiste methode. Kleine kinderen gebruiken een voorzetkamer met masker, omdat de techniek van de andere voorzetkamers nog te moeilijk is. Grotere kinderen (in de regel vanaf vier jaar) kunnen een voorzetkamer met mondstuk gebruiken. Nog oudere kinderen kunnen een kleiner apparaat proberen, bijvoorbeeld een poederinhalator zoals de Turbuhaler, Autohaler, Diskus of Novolizer. Voor kinderen tot ongeveer tien jaar adviseren wij vaak de aerochamber.

Soorten medicijnen en werking

Ontstekingsremmers (onderhoudsmedicijnen)

Ontstekingsremmers remmen de chronische ontsteking van het slijmvlies van de luchtwegen en zorgen ervoor dat de zwelling van het slijmvlies vermindert. Zo bescherm je de luchtwegen tegen prikkels van buitenaf waardoor ze minder snel hierop reageren. Hierdoor ga je aanvallen van benauwdheid, hoesten en/of piepen tegen. De medicijnen werken op de langere termijn. Het effect is pas na enkele weken merkbaar. Dit middel helpt dus niet om een benauwdheidsaanval direct te beëindigen, maar probeert deze te voorkomen. Het is daarom belangrijk om deze medicijnen elke dag volgens voorschrift te gebruiken, óók als er geen klachten zijn. Het is een onderhoudsbehandeling.

Bijwerkingen van de ontstekingsremmer kunnen zijn heesheid of een schimmelinfectie in de mond. Dit kun je voorkomen door na gebruik je tanden te poetsen of mond te spoelen. Voorbeelden van ontstekingsremmers zijn Qvar (beclomethason), Flixotide (fluticason) en Pulmicort (budesonide).

Kortwerkende luchtwegverwijders

Luchtwegverwijders maken de luchtwegen wijder doordat ze de spiertjes om de luchtwegen laten ontspannen. Ze helpen vooral bij kortademigheid. Als je vaak luchtwegverwijders nodig hebt, zal de arts over het algemeen adviseren een ontstekingsremmer te gebruiken. Kortwerkende luchtwegverwijders geven meer lucht bij een aanval van kortademigheid. Binnen vijf minuten na het inhaleren nemen de klachten van benauwdheid af. De werking houdt vier tot zes uur aan. Soms gebruik je de luchtwegverwijders preventief, bijvoorbeeld als je inspanningsastma hebt voor je gaat sporten. Bijwerkingen komen zelden voor. Mogelijke bijwerkingen zijn trillen van handen en onrust. Soms kan iemand last krijgen van hartkloppingen. Voorbeelden van kortwerkende luchtwegverwijders zijn: Airomir (salbutamol), Ventolin (salbutamol).

Langwerkende luchtwegverwijders

Deze medicijnen werken hetzelfde als kortwerkende luchtwegverwijders met het verschil dat de werkingsduur langer is. De werking houdt twaalf uur aan. Voorbeelden van langwerkende luchtwegverwijders zijn: Serevent (salmeterol), Foradil (formoterol).

Montelukast (singulair)

Wanneer je in aanraking komt met prikkels die benauwdheid veroorzaken, komen in de longen prikkelende stoffen vrij. Deze stofjes veroorzaken ontstekingen en vernauwing van de luchtwegen. Montelukast blokkeert de effecten van die stofjes. Hierdoor verminder en voorkom je ontstekingsreacties en benauwdheid. Bij de behandeling van astma gebruiken we meestal eerst luchtwegverwijders en ontstekingsremmers. Als dit onvoldoende werkt, schrijft de kinderarts soms Montelukast voor. De werking begint ongeveer twee uur na inname. Je merkt meestal binnen een paar dagen dat het aantal benauwdheidsaanvallen minder wordt. Je kunt dit middel dus niet gebruiken om een aanval van benauwdheid direct op te heffen.