Uw behandelend arts heeft een open been bij u geconstateerd. Hier vind u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden.

Wat is een open been?

Een open been is een open plek of wond aan het onderbeen. De medische term ervoor is ulcus cruris wat betekent: zweer aan het onderbeen. Deze ontstaat door een stoornis in de bloedsomloop. Zonder behandeling zal de zweer slecht genezen. De wond kan er verschillend uitzien. Zo kan de plek open en vochtig zijn of juist bedekt met korsten. Ook de kleur en grootte van de plek kunnen sterk verschillen. De stoornis in de bloedsomloop kan liggen in de bloedaanvoer (de slagaders), maar vaker ligt het probleem in de bloedafvoer (de aders). De stoornis is meestal al langere tijd aanwezig voordat een wond ontstaat. In het begin merken mensen het aan dikke benen (vochtophoping of oedeem) en aan vermoeide zware benen.
In het volgende stadium kan de huid bruin gaan verkleuren, en uiteindelijk kan de huid open gaan. Wanneer de wond net open is, is het wondgebied vaak pijnlijk, maar vaak ook al enige dagen daarvoor. De verschijnselen van het open been - de wond en de pijn - kunnen meestal goed worden behandeld. Omdat de stoornis in de bloedsomloop meestal niet verholpen kan worden, kan er opnieuw een wond ontstaan. Daarom moet u ook na het genezen van de beenwonden altijd therapeutische elastische kousen blijven dragen. Het is een misverstand dat een open been alleen bij oudere vrouwen voorkomt. De aandoening komt bij mensen van alle leeftijden voor en zowel bij mannen als bij vrouwen. Wel is het zo dat de ongeveer 65% van de mensen met deze aandoening vrouwen zijn. De gemiddelde leeftijd ligt rond 60 jaar.

Hoe ontstaat een open been?

Bij een normale bloedsomloop in de benen wordt zuurstofrijk bloed door slagaders aangevoerd. Door steeds kleinere bloedvaten komt het aan bij de spieren, de huid en andere weefsels die bloed nodig hebben. Daar geeft het bloed de zuurstof en voedingsstoffen af. Vervolgens neemt het bloed afvalstoffen op en stroomt het via steeds grotere aders weer terug naar het hart en de longen. Vanuit de benen moet het bloed tegen de zwaartekracht in omhoog naar het hart stromen. Bij gezonde mensen gebeurt dat automatisch door het mechanisme van de kuitspierpomp. Bij het lopen knijpen de kuitspieren het bloed omhoog in de aders. In die aders zitten kleppen waardoor het bloed niet meer kan terugstromen. Bij veel mensen zit de oorzaak van hun open been in het niet goed functioneren van dit mechanisme. Hierdoor ontstaat vochtophoping (oedeem). Deze vochtophoping vertraagt de wondgenezing als de huid beschadigd raakt, bijvoorbeeld door stoten.

Bij alle patiënten met een open been is het belangrijk dat de bloedsomloop gedurende en na de behandeling weer goed functioneert. Het dragen van een elastische kous bevordert de normale bloedsomloop.

Oorzaken van een open been

Hieronder worden verschillende oorzaken van een open been genoemd. Deze kunnen in combinatie aanwezig zijn. Aderproblemen (veneuze insufficiëntie) Bij aderproblemen wordt het bloed niet goed door de aders afgevoerd. Hierdoor hoopt zich vocht op in de weefsels in de voet en het onderbeen. De huid gaat strak staan, kan niet goed doorbloed worden en wordt daardoor erg kwetsbaar.
De drie meest voorkomende oorzaken van aderproblemen zijn:

Spataders (varices)

Dit zijn aders die wijder zijn geworden. Daardoor sluiten de kleppen in de beenaders niet goed meer, zodat het bloed weer terug naar beneden stroomt. Het is onduidelijk of spataders kunnen ontstaan door een erfelijke aanleg hiervoor. Spataders komen namelijk bij zoveel mensen voor, dat een erfelijke aanleg moeilijk is vast te stellen. Spataders kunnen verergeren door bijvoorbeeld een staand beroep, door overgewicht of door hormonale factoren (zoals verandering van hormonen bij zwangerschap).

Trombose

Hierbij heeft een bloedstolsel zich vastgezet in een ader. Bloedstolsels kunnen een ader tijdelijk helemaal afsluiten (trombosebeen). Hierdoor kunnen beschadigingen optreden van de aders in de kuit. De kleppen in de aders kunnen beschadigd raken. Als de kleppen beschadigd zijn, dan kunnen ze niet meer goed sluiten zodat het bloed weer naar beneden stroomt. Deze gevolgen van een trombosebeen kunnen pas na jaren ontstaan. Soms zijn mensen al vergeten dat ze ooit een trombosebeen hebben gehad.

Onvoldoende werking van de kuitspieren

Bij mensen die hun kuitspieren weinig gebruiken, wordt het bloed niet goed naar het hart gepompt. Bijvoorbeeld bij mensen die in een rolstoel zitten of een beroep hebben waarbij ze veel moeten staan.

Slagaderproblemen (arteriële insufficiëntie)

Soms zijn de slagaders (arteriën) vernauwd, zodat er een tekort ontstaat in de bloedaanvoer. Hierdoor krijgen de weefsels te weinig zuurstof en voedingsstoffen uit het bloed. Het weefsel kan hierdoor afsterven, waardoor er een zweer of wond ontstaat. Deze wonden ontstaan meestal aan tenen en voeten, of aan de voor- of buitenzijde van het onderbeen. Ze kunnen erg pijnlijk zijn en zijn vaak ook moeilijk te genezen. Patiënten met deze vorm van open been hebben de ervaring dat ze minder last van het been hebben als ze het onderbeen naar beneden laten hangen. Bij het lopen krijgen ze vaak pijn in de benen die na een moment van rust weer verdwijnt (etalagebenen). Deze mensen komen meestal niet in aanmerking voor therapeutische elastische kousen.

Problemen in de haarvaten van de huid

De kleinste bloedvaten noemt men, omdat ze zo dun zijn, de haarvaten. Als deze haarvaten worden aangetast, zal de huid minder goed worden doorbloed. De aantasting van de haarvaten gebeurt onder andere door roken, diabetes mellitus (suikerziekte), en langdurig bestaande hoge bloeddruk. De haarvaten kunnen ook ontstoken raken (vasculitis). Deze ontsteking kan wondjes tot gevolg hebben.

Gecombineerde oorzaken

Sommige mensen hebben meerdere oorzaken voor een open been (zoals diabetes mellitus en langdurig bestaande hoge bloeddruk) en kunnen dan ook een combinatie van klachten hebben.
Zulke wonden zijn over het algemeen lastiger te genezen dan wonden met een enkele oorzaak. Vochtophoping in de benen (oedeem) kan ontstaan door zeer uiteenlopende oorzaken. Zoals hartfalen (onvoldoende pompfunctie van het hart), nierfalen (de nieren kunnen onvoldoende vocht uit het lichaam verwijderen), leverfalen (ernstige vorm van leverziekte). Vochtophoping in de benen kan ook ontstaan bij lang achter elkaar zitten of staan, vlak voor een menstruatie, of bij zwangerschap.

Welk onderzoek gebeurt er bij een open been?

Er zal u een aantal vragen worden gesteld: over uw eigen medische voorgeschiedenis, over uw familie geschiedenis en over de precieze klachten die u aan uw been hebt. Vervolgens wordt u lichamelijk onderzocht. Een afwijking aan de aders is vaak redelijk eenvoudig vast te stellen aan de hand van de huidafwijkingen en de plaats van de wond aan het onderbeen. Door vergelijking van de bloeddruk aan de enkels met de bloeddruk aan de armen, kan worden gezien of de bloedvoorziening van de benen voldoende is. Dit wordt een enkel-arm-index genoemd. Een van de meest voorkomende aanvullende onderzoeken is het Duplex onderzoek (zie “Echo-duplex onderzoek van de beenslagaderen” en “Echo-duplex onderzoek van de beenaderen”). Dit is een echo in combinatie met een Doppler. De echo brengt de bloedvaten in beeld, en de Doppler registreert de richting en de snelheid van de bloedstroom. Dit onderzoek duurt ongeveer 45 minuten. Bij twijfel over andere oorzaken, bijvoorbeeld aandoeningen van de haarvaten, is het soms nodig om onder lokale verdoving een huidstukje van de wondrand te nemen voor onderzoek onder de microscoop. Zo nodig vindt daarna nog angiografie plaats. Een angiografie is een afbeelding van de slagaders. Dit kan op een aantal manieren gebeuren. Eén daarvan is het met een contrastvloeistof zichtbaar maken van de bloedvaten met röntgenonderzoek. Een andere mogelijkheid is een MRA (magnetische resonantie angiografie). Deze onderzoeken vinden plaats op de afdeling radiologie.

Hoe is de behandeling van een open been?

Het doel van de behandeling is dat de wond geneest en dat er geen wonden terugkomen. Hiervoor is het nodig dat de huiddoorbloeding verbetert en dat de bloedsomloop zo goed mogelijk wordt hersteld.

Spataderen

Soms is het nodig dat aanwezige spataders worden uitgeschakeld of verwijderd door een operatieve ingreep. Een spatader kan namelijk zorgen voor een verhoogde weefseldruk in het wondgebied en daardoor de genezing belemmeren. Meer informatie over de behandeling ‘Informatie behandeling spataderen’.

Wondbehandeling

De wondverpleegkundige van het wondexpertise centrum stelt een behandelplan op. U krijgt een controle afspraak van haar op het wondexpertise centrum zolang dit nodig is. Is de wond stabiel en goed te verzorgen dan draagt het expertisecentrum de zorg over aan de verpleegkundige in de eerste lijn en de huisarts.
Gebruik van gewoon kraanwater voor het reinigen van de wond kan geen kwaad. Soms kan het nodig zijn om ook wat van de korst en de inhoud van de wond (het wondbeslag) te verwijderen. Na de reiniging dekt men de wond af met een verband.

Zwachtelen (compressief verband)

Als de bloedafvoer (de aderproblemen) het open been veroorzaakt, is het inzwachtelen (compressief verband) van het been de juiste behandeling om de bloedsomloop te herstellen. Het been wordt ingezwachteld van de voorvoet tot de knie. De zwachtels zijn vooral bedoeld om druk op het onderbeen uit te oefenen. De druk is het grootste in de voet en wordt naar de knie toe steeds minder. Dit wordt bereikt door twee lagen zwachtels aan te brengen, die in tegengestelde richting worden aangebracht. Ook bij aanspannen van de kuitspier wordt de druk op de vaten in de benen groter en stroomt het bloed beter terug uit het been naar het hart. De zwachtels zorgen er dus voor dat de kuitspierpomp beter gaat werken. U moet dus niet alleen de zwachtels dragen, maar ook voldoende blijven lopen, want vooral dan gebruikt u immers uw kuitspieren. De korte-rek-zwachtels, die u in het begin van de behandeling krijgt, moet u 24 uur per dag dragen. Hoe lang u deze zwachtels in totaal moet dragen, hangt af van de ernst van de aandoening en de snelheid waarmee de wond geneest. Dit kan per persoon erg verschillen. Het hangt ook af van de grootte van de wond en hoe lang u de wond al had voor u behandeld werd. De zwachtels moeten regelmatig - minstens eenmaal per week - worden verwisseld. Dit zal meestal door een verpleegkundige van de polikliniek of van de Thuiszorg worden gedaan. U kunt zelf ook in de gaten houden of het drukverband goed zit.
In het begin zal de zwelling in uw been snel afnemen en moet de zwachtel regelmatig opnieuw worden aangelegd.

• Als de zwelling in uw been onverwacht snel afneemt, zal het verband te los gaan zitten of afzakken.
• Als het verband te strak of ongelijkmatig is omgedaan, krijgt u misschien striemen, of u ziet dat uw tenen wit worden. Een zwachtel mag nooit pijn doen.

In beide gevallen moet u zo snel mogelijk contact opnemen met de Thuiszorg of de polikliniek om het verband opnieuw te laten aanleggen. Bij problemen van de haarvaten of van de slagaders wordt soms ook gezwachteld maar dan vaak minder strak, zodat de bloedaanvoer niet nog meer wordt belemmerd.

Therapeutische elastische kousen

In verreweg de meeste gevallen is de onderliggende oorzaak van het open been (de aderproblemen dus) niet te verhelpen. Dit betekent dat u een permanent hulpmiddel nodig hebt om de bloedsomloop in uw been goed op gang te houden. Als de wond eenmaal goed is genezen, zult u overdag verder altijd een therapeutische elastische kous moeten blijven dragen, om te voorkomen dat u opnieuw een open been krijgt. ’Altijd’ betekent in principe voor de rest van uw leven, van ’s morgens vroeg als u opstaat tot ’s avonds als u naar bed gaat. ’s Nachts trekt u de kous uit om problemen met de bloedaanvoer te voorkomen. De bandagist zal u de juiste therapeutische elastische kous(en) aanmeten. Als u het probleem aan beide benen hebt, moet u de linker- en rechterkous goed uit elkaar houden, want de kousen zijn verschillend. Elke keer als u nieuwe therapeutische elastische kousen aanschaft, moet u die opnieuw laten aanmeten, want de vorm van uw been kan in de tussentijd veranderd zijn. De kousen worden meestal ’s ochtends aangemeten, omdat de benen dan het dunst zijn. Kousen kunnen alleen worden aangemeten op een been waarin zich geen extra vocht bevindt.

Huidtransplantatie (split skin graft)

Soms zal een open been kunnen worden gesloten door transplantatie van huid. Hiervoor worden reepjes gezonde huid, bijvoorbeeld van het bovenbeen, overgezet naar de wond. Of dit mogelijk is, hangt af van veel factoren. De wond mag bijvoorbeeld niet geïnfecteerd zijn.

Behandeling bij slagaderproblemen

De behandeling van een stoornis in de bloedaanvoer (slagaders) gebeurt door een vaatchirurg.

De vaatchirurg zal kijken of een operatie of dotterbehandeling mogelijk is. Hiervoor zal van te voren een onderzoek worden verricht met contrastvloeistof (angiografie). In sommige gevallen is een operatieve behandeling niet nodig of niet mogelijk. Vaak wordt dan een looptraining geadviseerd.

Hoeveel pijn doet een open been?

Hinder van de pijn

Een open been kan erg pijnlijk zijn, maar het hoeft niet. De pijn kan u flink hinderen in uw normale dagelijkse leven. Het is mogelijk dat u door de pijn minder goed loopt of bijvoorbeeld slechter slaapt. Misschien kunt u tijdelijk niet goed werken. Als het nodig is, dan kunt u samen met uw werkgever naar een oplossing zoeken. Vooral als de wond nog open is, kan de pijn het lopen moeilijk maken. Toch is het ook dan belangrijk dat u blijft bewegen om de kuitspierpomp zoveel mogelijk te stimuleren.

Pijnstillers

Er zijn middelen om de pijn te bestrijden, maar niet alle patiënten reageren even goed op deze middelen. U kunt zelf paracetamol tegen de pijn innemen, maar als dit onvoldoende helpt kunt u beter met uw arts overleggen welke andere pijnstillers u kunt gebruiken. Het is belangrijk dat u die pijnstillers volgens voorschrift van uw arts gebruikt. Als u de medicijnen bijvoorbeeld viermaal per dag moet innemen, dan is het belangrijk dat u dat ook inderdaad doet en niet wacht met innemen tot u weer pijn hebt. Sommige pijnstillers werken het beste als u ze met regelmaat inneemt. Zo voorkomt u dat de pijn te erg wordt en dat een enkele pijnstiller niet voldoende meer werkt.

Advies van uw arts

Meestal zal uw arts vragen of u pijn hebt. Maar het blijft belangrijk dat u ook zelf aandacht vraagt voor de pijn. Alleen ú kunt het beste aangeven of u pijn aan uw been heeft en hoeveel pijn u heeft. Ook als u niet kunt slapen van de pijn, kunt u dit het beste met uw arts bespreken.

Wat kunt u zelf doen?

U kunt in uw dagelijkse leven zelf bijdragen aan het herstel van uw open been en er ook voor zorgen dat er geen wonden meer zullen terugkomen.
Belangrijke adviezen zijn:

• Het dragen van de therapeutische elastische kousen: Draag uw therapeutisch elastische kous(en) altijd, behalve in bed. U zult als het warm weer is de neiging hebben om de kous uit te doen omdat de benen broeierig gaan aanvoelen. Juist dan is de therapeutische elastische kous van groot belang voor de bloedsomloop, omdat de bloedvaten bij warm weer extra uitzetten en er meer kans is op ophoping van vocht.
• Veel bewegen: Vooral lopen is goed. Hiermee stimuleert u de kuitspierpompfunctie op z’n best. Loop minimaal vijf dagen per week een half uur per dag. U kunt dit half uur eventueel over de dag verdelen tot twee keer een kwartier of drie keer 10 minuten. Als u ook nog op andere manieren beweegt, is dat natuurlijk alleen maar nog beter. Ook als u van een rolstoel afhankelijk bent, is het belangrijk om te bewegen en ook dan zijn er genoeg mogelijkheden. Kijk op www.sportiefbewegen.nl voor mensen met een chronische aandoening.

• Beenoefeningen: Doe verspreid over de dag beenoefeningen. U kunt regelmatig oefeningen doen die uw kuitspieren versterken en uw enkels soepel houden. Hiervoor kunt u bijvoorbeeld regelmatig even op uw tenen gaan staan (zo traint u de kuitspieren). Wanneer u zit kunt u uw voeten draaien of de tenen van de voet naar u toe en van u af bewegen. Hierdoor houdt u de enkelgewrichten en de spieren van de onderbenen soepel. Als u van een rolstoel afhankelijk bent, dan kunt u bijvoorbeeld fietsbewegingen maken met een bewegingstrainer met trappers. Vraag uw huisarts of fysiotherapeut naar de mogelijkheden.
• Been hoog leggen: Als u langdurig zit, dan kunt u het beste uw benen omhoog houden. Als u op reis gaat, dan kunt u beter regelmatig uit uw stoel opstaan in het vliegtuig of de bus. Tijdens autoritten kunt u het beste vaak stoppen, zodat u even rond kunt lopen.
• Verzorging: Een goede huidverzorging is belangrijk voor een goede conditie van de huid en het voorkomen van infecties. Voorkom dat de huid droog en schilferig wordt. U kunt dan het beste ’s avonds voor het naar bed gaan de huid regelmatig insmeren met een crème of wassen met water en olie. Knip de nagels van de tenen recht af. Als dat nodig is, kunt u een pedicure inschakelen. De huid tussen de tenen moet schoon en droog blijven.
• Kleding en schoeisel: Draag geen knellende kleding, zoals een strakke broek, sokophouders, step-ins, kousenbanden, of nauwe laarzen. Draag gemakkelijke, goede schoenen met niet te hoge hakken (maximaal twee centimeter). Op schoenen met hoge hakken, maar ook op sloffen of slippers, kunt u de voet niet goed ‘afrollen’. En dan gebruikt u de kuitspierpomp niet of onvoldoende.
• Voeding en gewicht: Let goed op uw voeding en op uw gewicht. Zorg er voor dat u alle noodzakelijke voedingsstoffen binnenkrijgt en dat uw gewicht niet toeneemt. Een gezonde gevarieerde voeding bevat alle voedingsstoffen die u nodig hebt. Drink ook voldoende, ten minste anderhalve liter per dag.
• Roken: Elke sigaret zorgt 20 à 30 minuten lang voor een slechtere doorbloeding van de huid. Hierdoor komen er minder voedingsstoffen en zuurstof bij de wond, waardoor deze slechter geneest. Roken verergert ook de pijn aan uw been.

Wat zijn de vooruitzichten?

Een open been met als oorzaak een afvoerstoornis is over het algemeen geen bedreigende ziekte. Een genezen open been zal gemakkelijk opnieuw stuk gaan als er weer vocht in het been komt. Door een operatie aan de spataderen kan de bloedafvoer soms geheel worden hersteld, terwijl in de meeste gevallen het dragen van een elastische kous veel ellende voorkomt. Bij een aanvoerstoornis zijn de vooruitzichten veel minder gunstig. De genezing verloopt moeizaam. Als het bloedvat verder verstopt raakt is in het uiterste geval een amputatie van de voet of het onderbeen noodzakelijk.

Bericht van verhindering

Het is belangrijk dat u op tijd aanwezig bent. Als u op het afgesproken tijdstip verhinderd bent, vragen wij u dit zo snel mogelijk te melden.