Uw behandelend arts en/of verpleegkundige heeft met u gesproken over het gebruik van Methotrexaat (MTX). Hier krijgt u informatie over de werking en het gebruik van Methotrexaat en hoe u moet handelen in geval van bijwerkingen. Deze informate is echter géén vervanging van de bijsluiter. Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, dan kunt u daarmee bij uw behandelend arts of verpleegkundige terecht.

Algemeen

De oorzaak van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa is niet bekend. Elke behandeling met medicijnen is gericht op het onderdrukken van ontstekingsreacties. Dit leidt tot vermindering van klachten en verkleint de kans op complicaties die zich bij deze ziektes voor kunnen doen. Medicijnen kunnen de darmontstekingen onderdrukken, maar ze kunnen de ziekte niet definitief genezen. Na het afbouwen van of stoppen met medicijnen kunnen de ontstekingen en daarmee de klachten weer terugkomen.

Werking

Uw behandelend arts schrijft Methotrexaat (MTX) voor wanneer andere medicijnen niet of onvoldoende hebben geholpen. MTX behoort tot de groep immunosuppressiva. Dit zijn geneesmiddelen die de natuurlijke afweer onderdrukken en op deze wijze de ontstekingen in de darm afremmen. Effecten van MTX kunnen binnen vier tot acht weken merkbaar zijn. Er zijn echter ook patiënten bij wie de behandeling pas later effect heeft. Bij goed effect wordt MTX langdurig voorgeschreven. MTX kan in combinatie met andere medicijnen worden voorgeschreven.

MTX is een cytostaticum: een stof die de groei van de cellen remt en snelgroeiende, woekerende cellen doodt. Omdat is gebleken dat MTX ook de groei remt van niet-kwaadaardige cellen heeft het middel ook een gunstig effect op de ziekte van Crohn. De dosering van MTX is bij de ziekte van Crohn veel lager dan bij de behandeling van kwaadaardige aandoeningen. Hierdoor zullen de bijverschijnselen ook minder vaak voorkomen en milder van aard zijn.

Gebruik

MTX bestaat in de vorm van tabletten en onderhuidse (subcutane) injecties. Voor de behandeling van de ziekte van Crohn en colitis ulcerosa worden bij voorkeur onderhuidse injecties voorgeschreven. Tabletten MTX worden bij de ziekte van Crohn wisselend opgenomen waardoor de werking minder voorspelbaar is. MTX wordt één maal per week gegeven via een injectie, op dezelfde dag van de week. Injecteren na de avondmaaltijd vermindert de kans op bijwerkingen. De injectie wordt toegediend door u zelf of iemand in uw omgeving. U ontvangt instructies van een begeleidend verpleegkundige over de injectietechniek. Hoewel het misschien een eng idee is, blijkt het zelf spuiten in de praktijk mee te vallen en goed aan te leren. Wanneer u hulp van iemand anders krijgt bij het injecteren is het noodzakelijk dat deze persoon eveneens getraind is. Bewaar MTX zoals op de verpakking vermeld staat.

Bijwerkingen

Het gebruik van MTX kan leiden tot bijverschijnselen die van korte duur zijn of snel verdwijnen na het stoppen met de medicatie. Longontsteking is een zeer zeldzame bijwerking, maar bij verschijnselen als aanhoudende hoest, groen slijm ophoesten, kortademigheid en/of koorts dient u onmiddellijk contact op te nemen met uw arts. Ook bestaat er een relatief verhoogde kans op infecties door een stoornis in de bloedaanmaak. Hierop zal uw bloed regelmatig worden gecontroleerd.

Na de injectie MTX kunt u last krijgen van:

• Ontsteking van het mondslijmvlies.
• Leverfunctiestoornissen.

Hier merkt u zelf meestal niets van. Uw bloed wordt regelmatig gecontroleerd op deze leverfunctiestoornissen. Misselijkheid, braken, verminderde eetlust, diarree.

Wees tijdens de behandeling met MTX attent op de volgende verschijnselen:

• Hoge koorts
• Huidafwijkingen
• Slechte bloedstolling
• Blauwe plekken

Neem contact op met uw behandelend arts indien één of meerdere van bovenstaande verschijnselen of andere lichamelijke klachten optreden.

Foliumzuur

Om bijwerkingen als misselijkheid, braken, verminderde eetlust, diarree en ontsteking van het mondslijmvlies te verminderen schrijft de arts foliumzuur voor. Foliumzuur is een vitamine (B11) en wordt 1 maal per week gebruikt, 1 dag na de injectie in een dosering van 5 mg. Uw arts kan van dit voorschrift afwijken. Volg daarom altijd het voorschrift van uw arts.

Aanvullende informatie

Combinatie met alcohol

Alcohol in combinatie met MTX verhoogt het risico op leverfunctiestoornissen. Gebruik bij voorkeur geen, of in ieder geval niet meer dan één alcoholische consumptie per dag.

Combinatie met antibiotica

Meld altijd dat u met MTX wordt behandeld wanneer uw arts een behandeling met antibiotica wil starten. Sommige antibiotica mogen niet in combinatie met MTX worden gegeven.

Zwangerschap en borstvoeding

Onderzoek heeft aangetoond dat MTX schadelijk is voor het (ongeboren) kind. MTX wordt daarom niet gegeven bij zwangerschap of borstvoeding. Bij een kinderwens dient de MTX 3 maanden tevoren gestaakt te worden alvorens zwanger te worden. Zowel door mannen als vrouwen dient bij gebruik van MTX gezorgd te worden voor goede betrouwbare anticonceptie. Het is belangrijk deze nog minstens zes maanden na beëindiging van het gebruik van MTX voort te zetten.

Instructie Methotrexaat (MTX) toedienen

Instructie

Benodigde materialen

• medicatieoverzicht
• met MTX gevulde spuit of kant-en-klare injectie (Metoject)
• grijze injectienaald (0,4 x 12 mm monoject), indien u geen Metoject gebruikt
• pleister
• naaldencontainer
• afvalzakje

Werkwijze

• zorg voor een rustige omgeving
• controleer op het medicatieoverzicht de datum van injecteren
• controleer bij de met MTX gevulde spuit de houdbaarheidsdatum en de dosering
• was uw handen
• bepaal de prikplaats (bij voorkeur in het bovenbeen of links en rechts onder in de buik (zie figuur 1 op de vorige pagina)
• verwijder het dopje van de spuit draai de naald op de spuit (geldt niet voor Metoject)
• verwijder de beschermhuls van de naald en houdt de spuit als een pen in uw hand
• fixeer met uw andere hand de prikplaats tussen duim en wijsvinger,
• plaats de naald loodrecht in de huid in een hoek van 90 graden.
• spuit de vloeistof in de huid door de zuiger rustig naar beneden te drukken
• verwijder de naald, in één beweging, uit de huid. De prikplaats niet masseren
• laat spuit en naald in één geheel in de naaldencontainer vallen
• druk de prikplaats af met een gaasje en plak er zo nodig een pleister op
• doe al het overige afval in een afvalzakje bij uw gewone huisvuil
• was uw handen
• teken de gegeven injectie af op het medicatieoverzicht

Overige richtlijnen

Voorraad

Controleer regelmatig de voorraad spuiten. Neem zo nodig tijdig contact op met de apotheek of behandelend arts voor een herhaalrecept. Let op de verval- of houdbaarheidsdatum. Indien deze datum verlopen is, neem dan contact op met uw apotheek.

Injectiemoment

Kies een vaste dag en tijdstip waarop u injecteert, zodat u het niet vergeet.
’s Avonds injecteren kan misselijkheid helpen voorkomen.

Bewaren MTX-injectie

Niet alle MTX-spuiten hoeven in de koelkast bewaard te worden. Kijk goed in de bijsluiter welk bewaaradvies voor u geldt. Zorg dat de spuiten niet bereikbaar zijn voor (kleine) kinderen.

Naaldencontainer

Direct na het injecteren doet u de spuit met naald in de naaldencontainer. Deze container mag niet bij het huisafval, maar wordt vol ingeleverd bij de apotheek.

Overig afval

Al het overige afval mag in de normale huisvuilzak.

Knoeien

Wanneer u injectievloeistof knoeit op bijvoorbeeld meubilair of tapijt dan kunt u de vloeistof opnemen met een tissue en daarna het oppervlak met water reinigen. Komt de vloeistof in aanraking met uw kleding, dan kunt u deze het beste direct wassen in de wasmachine. Bij contact met de huid en/of ogen moet u 10 à 15 minuten grondig spoelen met water en hierna contact opnemen met uw huisarts.

Prikaccident

Het is mogelijk dat de mantelzorger zich prikt aan de naald tijdens het toedienen of opruimen van de MTX. Laat in dat geval het wondje goed uitbloeden, door vlak naast de wond te drukken. Dit om eventuele MTX te verwijderen. Spoel het wondje met lauw kraanwater uit. Neem vervolgens contact op met de polikliniek of uw huisarts.

Foliumzuurtablet

Vergeet u niet een dag na de MTX de foliumzuurtablet in te nemen zoals voorgeschreven door uw arts.

Telefonisch spreekuur en mailadres

De Verpleegkundig Specialist-MDL heeft een telefonisch spreekuur op dinsdag- en donderdagochtend van 09.00- 10.00 uur.
T 0187 60 74 09.
E mdlpolikliniek@vanweelbethesda.nl.