In het ziekenhuis is ondervoeding een veel voorkomend probleem. Gemiddeld heeft één op de vier mensen die wordt opgenomen in het ziekenhuis een risico op ondervoeding of is al ondervoed. In deze folder bespreken we wat ondervoeding is en hoe u gewichtsverlies kunt voorkomen.

Wat is ondervoeding?

Ondervoeding betekent dat het lichaam een tekort aan energie, eiwit en andere voedingsstoffen heeft. De belangrijkste risicofactor voor ondervoeding is afvallen door ziekte. Daarvoor zijn er verschillende oorzaken mogelijk, zoals verminderde voedselinname door een slechte eetlust, bijwerkingen van medicijnen zoals misselijkheid, psychische problemen en moeilijkheden met kauwen, slikken, proeven en vertering. Ouderen hebben een groter risico op ondervoeding, omdat ze vaker ziek zijn en minder bewegen. Daarnaast kan als gevolg van ziekte de behoefte aan voedingsstoffen verhoogd zijn, waardoor normale voeding niet meer voldoende is. Er is sprake van ondervoeding als iemand in korte of langere tijd onbedoeld is afgevallen.

Gewichtsverlies

Als u minder eet dan u nodig heeft, valt u af. Gewichtsverlies voor, tijdens en kort na een behandeling en/of operatie is niet goed voor conditie en herstel. Dit komt vooral door afname van de spiermassa.
In het algemeen wordt er gesproken over aan ziekte gerelateerde ondervoeding wanneer er bij ziekte sprake is van:

• onbedoeld gewichtsverlies van meer dan 10% in de laatste 6 maanden of meer dan 5% in de afgelopen 6 maanden
• verminderde voedingsinname of -opname
• een Body Mass Index (BMI is een verhouding tussen gewicht en lengte) < 18,5 en ouderen (>70 jaar) bij een BMI < 20

Een persoon met overgewicht die onbedoeld is afgevallen, maar nog steeds een hoog gewicht heeft kan dus ook ondervoed zijn.

Het lichaamsgewicht is een goede maat om te zien of u voldoende voeding binnenkrijgt. Het is belangrijk uw gewichtsverloop in de gaten te houden door uzelf iedere week te wegen. Bij voorkeur op hetzelfde tijdstip op dezelfde weegschaal. Schommelingen van één à twee kilo zijn normaal. Als u meer afvalt moet u dit bespreken met uw diëtist, huisarts of specialist.

Eiwit en energie

Als er sprake is van gewichtsverlies, is het belangrijk verder gewichtsverlies tegen te gaan met behulp van energie- en eiwit verrijkte voeding. Eiwit is een belangrijke bouwstof voor ons lichaam en calorieën leveren energie.

Eiwit

Eiwit is bij ziekte de belangrijkste voedingsstof voor herstel. Eiwitten helpen bij het verbeteren van spierkracht en conditie en het genezen van wonden. Bij ziekte, herstel en ondervoeding zijn extra eiwitten nodig. U heeft 1,2-1,5 gram eiwit per kg lichaamsgewicht nodig.

Het is belangrijk dat de eiwitten goed gespreid over de dag worden gebruikt. Drie maaltijden met 20-30 gram eiwit en drie tussendoortjes van 10 gram eiwit zou ideaal zijn.

Eiwit zit voornamelijk in:

• Vlees, vis, kip, ei en vleesvervangers zoals soja, tofu, tempeh
• Melk, melkproducten en melkvervangers
• Vleeswaren en kaas
• peulvruchten zoals bruine bonen en linzen, etc
• Pinda's, noten en zaden
• speciale eiwitrijke producten zoals bijvoorbeeld: Breaker high protein, Skyr, Alpro protein, Optimel proteïne, Melkunie protein, Innopastry bouwsteentje of Easy to Eat en eiwitrijke producten van www.carezzo.nl.

Zie tabel in de bijlage voor een overzicht hoeveel eiwit er in verschillende producten zit.

Energie (calorieën)

Naast eiwit zijn voor de opbouw en herstel ook calorieën nodig. Calorieën leveren energie en zijn de brandstofleverancier van ons lichaam en is nodig bij alle wat er in het lichaam gebeurt, zoals ademhalen, praten, het kloppen van het hart enz. De hoeveelheid energie die u nodig heeft is afhankelijk van gewicht, lengte, geslacht, leeftijd, lichamelijke activiteit en de ernst van uw ziekte.

Bewegen

Naast een eiwitrijke voeding is beweging een belangrijk onderdeel van de behandeling van ondervoeding. Wanneer u veel op bed ligt, gebruikt u minder spieren dan normaal. Dit leidt tot afbraak van spieren. Het opbouwen van de spieren kost veel tijd. Daarom is het belangrijk dat u dagelijks beweegt wanneer dit mogelijk is. De richtlijn is dagelijks minimaal een half uur lichaamsbeweging (op een tempo dat u nog gewoon kunt praten). Het hoeft niet aaneengesloten te zijn, meerdere wandelingen van 5 minuten zijn ook goed. Als u dit niet gewend bent, bouw dan geleidelijk op. Ook bewegen op de stoel of in bed heeft toegevoegde waarde.
Voor begeleiding op het gebied van beweging kunt u contact opnemen met een fysiotherapeut.

Hieronder enkele adviezen voor de broodmaaltijden, warme maaltijd en tussendoortjes

Warme maaltijd

• Probeer dagelijks een warme maaltijd te nemen.
• Neem liever geen grote hoeveelheden groenten/ rauwkost en neem liever geen bouillon of soep voor de maaltijd, dit vult de maag maar levert weinig kcal en eiwit. Een rijk gevulde, dik gebonden maaltijdsoep kan wel in plaats van een warme maaltijd worden gegeten.
• Vul de maaltijd aan met extra margarine, roomboter, jus, saus, geraspte kaas of voeg stukjes ham of noten toe. Bijvoorbeeld een klontje margarine of roomboter door de groente/aardappelen. Of kaas of een romige saus over de groente.
• Pureer eventueel de warme maaltijd en verdun het met wat room en bouillon.
• Producten als crème fraîche, opgeklopte (zure) room kunt u in veel gerechten verwerken zoals vla, pap, sauzen, soep of aardappelpuree.
• Als de geur van warm vlees tegenstaat probeer dan eens koude vleeswaren of vis bij de warme maaltijd, zoals plakjes fricandeau of afgekoelde rollade, kipfilet, gerookte zalm of makreel.
• Indien u geen vlees eet, gebruik dan wat meer melk en melkproducten en kaas, vis, ei, noten, vegetarische vervangingsproducten of peulvruchten om in de eiwitbehoefte te voorzien.
• Eet eens wat vaker gebakken aardappelen, aardappelpuree, frites, rijst of deegwaren. Vooral rijst levert per portie meer energie als aardappelen en vaak wordt er van rijst meer gebruikt.
• Maak gebruik van thuismaaltijden als het bereiden van een maaltijd te veel energie kost.

Nagerecht

• Gebruik volle zuivelproducten zoals: (slagroom-)vla, pudding, volle yoghurt, griekse yoghurt (10% vet), roomkwark, roomijs, hangop, Skyr (eventueel mengen met vla of siroop)
• Gebruik het nagerecht een tijdje na de warme maaltijd, dan is de warme maaltijd al een stuk gezakt
• Voeg (ongeklopte) slagroom, siroop, vruchten(saus), honing, jam of nootjes toe om het nagerecht energierijker te maken.

Brood

• Gebruik royaal margarine of roomboter op brood
• Kies hartig broodbeleg, liefst dubbel belegd. Bijvoorbeeld volvette kaas en worst.
• Kies regelmatig (gebakken) ei of roerei, eventueel met spek en/of kaas.
• Eet voor de afwisseling ook gebakken of gerookte vis, haring of vis uit blik.
• Pindakaas is een prima alternatief van zoet beleg.
• Neem liever 3 dunne sneetjes brood met royaal hartig beleg, dan 2 dikke sneden brood met zoet beleg. Een snee brood kunt u ook vervangen door twee crackers of beschuiten.
• Geroosterd brood bevalt soms beter dan gewoon brood.
• Drink volle melkproducten bij de broodmaaltijd in plaats van thee of koffie.
• Als brood niet lukt neem dan pap met volle melk of een schaaltje volle yoghurt met muesli.

Tussendoor

Neem geregeld iets extra tussen de maaltijden in zoals:

• een krentenbol, mueslibol of ontbijtkoek met dik roomboter
• een boterham, cracker of beschuit met ruim boter en hartige beleg (kaas, (smeer)worst, vis of pindakaas)
• kaascroissant, tosti met kaas, ham of salami en ananas, saucijzenbroodje, worstenbroodje, puddingbroodje
• huzarensalade, aardappelsalade, vleessalade of vissalade
• kaas of worst uit het vuistje
• toastje met kaas, vlees of vis
• schaaltje of handje noten en/of pinda’s, denk hierbij ook aan bijvoorbeeld chocolade pindarotsjes
• Zuivel producten, zoals roomkwark of roomdessert, (slagroom)vla /pudding, milkshake of vaker een glas (karne-) melk

Vocht

Drinken is zeer belangrijk om afvalstoffen af te voeren en om uitdroging te voorkomen. Probeer voldoende te drinken, minimaal 1 ½ liter per dag. Dit zijn 8 bekers of 12 kopjes. Kies zoveel mogelijk dranken die ook calorieën en/of eiwitten bevatten:

• volle melk(producten), zoals volle melk, yoghurtdrank of chocolademelk
• voeg zo mogelijk een scheutje ongeklopte slagroom toe aan het drinken
• vruchtensap
• limonadesiroop
• gebonden soep
• thee of koffie met (koffie)room of volle melk
• milkshake of smoothie

Adviezen bij problemen met eten

Verminderde eetlust is bij ziekte een veel voorkomend probleem. Ook al heeft u geen zin in eten, probeer toch verdeeld over de dag steeds een klein beetje te eten of drinken. Soms kunnen eenvoudige aanpassingen deze problemen verhelpen.

• Eet meerdere kleine maaltijden (6-8 keer) verdeeld over de dag, bijvoorbeeld elke 2 uur. Bij het zien van een groot vol bord eten kan de eetlust sneller verdwijnen.
• Probeer vaste eettijden aan te houden.
• Vermijd magere of light producten. Kies volle en energierijke producten.
• Als u liever een dag brood eet in plaats van een warme maaltijd is dat geen bezwaar. Zolang u maar wel voldoende fruit /rauwkost gebruikt in verband met de voedingsvezels en vitamines. Voeg ook zuivelproducten zoals volle melk of volle yoghurt toe.
• Wissel koude en warme en zoete en hartige gerechten met elkaar af.
• Als u minder trek heeft in eten, gaan vloeibare voedingsmiddelen zoals vla, pap en kwark vaak beter.
• Probeer samen met anderen te eten. Samen eten zorgt voor een ontspannen sfeer en is gezelliger, meestal eet je dan meer.
• Voorkom dat u te vermoeid bent om te eten. Indien nodig kunt u even rusten voor de maaltijd.
• Laat eventueel iemand anders voor u koken als eten u al tegenstaat door de kookluchtjes.
• Vries porties eten in, dan hoeft u het alleen maar op te warmen.
• Neem het toetje een uur later als het teveel bij de maaltijd is.
• Zorg voor een regelmatige stoelgang. Als u een opgeblazen gevoel heeft, zult u minder zin hebben om te eten. De stoelgang kunt u verbeteren door minimaal 1,5 liter per dag te drinken, voldoende vezels te eten (groente, fruit, peulvruchten, noten en volkoren producten) en op tijd naar het toilet te gaan en hier de tijd voor te nemen.
• Een vieze smaak in de mond kan veroorzaakt worden door te weinig drinken. Probeer voldoende te drinken en zorg te allen tijde voor een goede mondverzorging.

• Als het bereiden van de warme maaltijd te veel is voor u zijn er alternatieven: zoals kant-en-klare koelvers/diepvries maaltijden van de supermarkt of slager of thuismaaltijden welke diepgevroren/koelvers bezorgd worden (opwarmen in de magnetron). Er zijn vele aanbieders te vinden op internet. Ook leveren de meesten dieetmaaltijden.

Voorbeelden zijn:

1. www.apetito.nl (ook voor dieetmaaltijden),
2. www.tafeltjedekjemaaltijd.nl
3. www.maaltijdservice.nl (ook voor diëten)
4. www.uitgekookt.nl,
5. www.versaantafel.nl (ook voor gemalen en natriumarm)
6. www.thuysvers.nl

Extra vitamines en mineralen

Extra vitamines en mineralen in de vorm van een vitamine- en mineralenpreparaat kunnen aanvulling zijn wanneer u door ziekte of bijwerkingen van een behandeling niet goed of onvoldoende eet. Deze voedingssupplementen kunnen echter nooit een goede voeding vervangen. Gezonde voedingsmiddelen leveren meer dan stoffen die in supplementen voorkomen. Een Multi vitaminepreparaat tot 100 procent van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) is over het algemeen veilig om te gebruiken. Bespreek met uw diëtist welke vitamines of mineralen u slikt en hoeveel.

Medische drinkvoeding en dieetpreparaten

De diëtist of huisarts kan medische drinkvoeding of dieetvoeding voor u aanvragen. In de meeste gevallen worden dieetproducten door uw zorgverzekeraar vergoed. Er zijn diverse dieetproducten beschikbaar:

Drinkvoeding

Een flesje drinkvoeding is verkrijgbaar in diverse merken, soorten en smaken. Drinkvoeding is voor aanvulling op uw huidige voeding of voor als het eten (bijna) niet meer gaat ter vervanging van maaltijden.
Eén flesje drinkvoeding bevat tussen de 300 en 400 calorieën en 8-20 gr eiwit.

Dieetvoeding in poedervorm en voedingssuiker

Er zijn verschillende poeders beschikbaar die u kunt gebruiken ter aanvulling op uw dagelijkse voeding. Tevens kunt u een voedingssuiker gebruiken. Dit smaakt niet zoet, maar levert wel calorieën. Poeders kunnen door de pap, dranken, soepen en maaltijden verwerkt worden.

Trombosedienst

Bent u onder controle bij de trombosedienst? Dan adviseren wij om het gebruik van drinkvoeding aan hen te melden. Het starten, wijzigen of stoppen met drinkvoeding met vitamine K kan invloed hebben op het stollingsevenwicht.


Deze informatie wordt u aan geboden door de afdeling diëtetiek van Het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis.
T 0187 60 72 37
E dietetiek@vanweelbethesda.nl

Meer informatie

Heeft u vragen of wilt u meer informatie? Kijk dan in uw persoonlijk PatiëntenPortaal, op onze website of vraag het aan uw zorgverlener via de BeterDichtbij app of telefonisch

Patiëntenportaal

Op ons patiëntenPortaal mijn.vanweelbethesda.nl kunt u terecht voor veilig toegang tot uw medische dossier, persoonlijke gegevens, het maken en inzien van afspraken en voorlichting over uw aandoening en/of behandeling. Het portaal is toegankelijk met behulp van uw DigiD.

BeterDichtbij app

Met de gratis BeterDichtbij app heeft u eenvoudig en veilig contact met uw eigen arts of andere zorgverlener. Wanneer uw e-mailadres en uw mobiele telefoonnummer correct geregistreerd zijn in ons systeem, ontvangt u na het maken van uw eerste afspraak een uitnodiging voor deze app.

Hulp nodig bij het PatiëntenPortaal of BeterDichtbij app?

Neem contact op met de Digihulp van CuraMare via digihulp@curamare.nl of 0187 89 10 10 (tijdens kantooruren)

Bijlage tabel overzicht eiwitrijke producten

U heeft per dag ..... gram eiwit nodig	Gram eiwit
Broodmaaltijd
1 snee brood (rogge, krenten, bruin, wit, volkoren)	3
1 wit/ bruin bolletje of krentenbol (50 gram)	5
1 snee koolhydraatarm brood	6-8
1 croissant	3
1 ham/ kaas croissant	9,5
1 kaasbroodje	8
1 tosti ham kaas	14
1 knäckebröd/ beschuit	1
1 ontbijtkoek	1
1 ei	6
1 beleg kaas (20 gr)	5
1 beleg smeerkaas/ hüttenkäse (15 gr)	2
1 beleg vleeswaren	2
1 beleg pindakaas	4,5
1 beleg Humus (50 gr)	3
1 beleg zoet	0
1 Margarine/ halvarine/ boter	0
Melk en melkproducten (150 ml)
1 glas (karne)melk, chocolademelk, geiten(karne) melk of sojamelk	5
1 glas drinkontbijt/ drinkyoghurt	5
1 glas Skyr drink	9
1 schaaltje pap	6
1 schaaltje vla of yoghurt	5
1 schaaltje (halfvolle) kwark	11-15
1 schaaltje vruchtenkwark	8-15
1 schaaltje Skyr	16,5
Vlees, vis en vleesvervanging
Portie vlees, vis of kip (100 gram)	20
1 ei	6
3 opscheplepels peulvruchten of 100 gram tahoe/tempeh	12
Vegetarisch vlees (100 gram)	17
Feta (30 gram)	5
Aardappelen, pasta, rijst en groente
2 gekookte aardappelen	2
2 opscheplepels aardappelpuree	2
2 opscheplepels pasta of rijst	3
2 opscheplepels groente	2
Overig
1 portie fruit	0
Frisdrank, vruchtensappen, limonade (200 ml)	0
Sojadrink (150 ml)	4,5
1 blokje kaas (20 gr)	5
1 babybell kaasje	4,5
1 kaasstengel (21 gr)	3
1 eetlepel noten/ pinda's	5
1 bifiworstje (25 gr)	5
3 stuks knakworst (30 gr)	7,5
1 haring (75 gr)	13
1 bakje tonijnsalade (50 gr)	5,5
Dieetproducten (eiwitgehalte verschilt per merk)
1 flesje eiwitrijke (protien) drinkvoeding	16-20
1 flesje drinkvoeding 1,5kcal/ml	11-12
1 flesje drinkvoeding 2kcal/ml	18-20
1 flesje drinkvoeding 2,4kcal/ml	12
1 flesje drinkvoeding op fruitbasis/ smoothie	7-9
10 gram eiwitpoeder	9
Speciale eiwitrijke producten
Melkunie protein producten	20
Optimel proteïne drink of kwark	10-14
Lindahls Pro + Kvarg	15
HiPRO protein producten	15-25
Alpro protein pudding of drink	20
Proteïne reep	15-20
Boermarke dessertvla eiwitverrijkt	9
Bouwsteentje	8
Easy to Eat	11
Carezzo fruitdrink of appelmoes (150 ml)	10
Carezzo soep (150 ml)	10
Carezzo ijs (90 ml)	10
Carezzo muffin	10
Carezzo soep (150 ml)	10
Carezzo krentenbol	10