Prikkels vermijden

Als u COPD heeft, kan het zijn dat uw longen overgevoelig zijn voor bepaalde stoffen. We noemen dat prikkels. Het is belangrijk om de prikkels waar u niet tegen kunt zoveel mogelijk te vermijden. Onderstaande prikkels kunnen klachten verergeren:

• Huisdieren;
• Tabaksrook;
• Houtvuur;
• Huisstofmijt, stof;
• Verbrandingsgassen van een gasfornuis of geiser zonder afvoer;
• Bak- en braadluchtjes;
• Lucht van chloor, boenwas, terpentine of andere schoonmaakmiddelen; uitlaatgassen van auto’s;
• Mist, wind, regen, vochtig weer, sterke temperatuurswisselingen, koude lucht.

Wat kan de fysiotherapeut voor u betekenen?

Fysiotherapie kan u helpen uw conditie te verbeteren door inspanningstraining en spieroefeningen. Heeft u problemen met slijm opgeven, dan kan de fysiotherapeut u helpen met het aanleren van een effectieve manier van slijm losmaken. Ademhalingsoefeningen kunnen helpen de kortademigheid te verminderen. De fysiotherapeut van het ziekenhuis is gespecialiseerd in het behandelen van mensen met COPD.

Ademhaling

Een belangrijk onderdeel van COPD is de ademhaling. Ten eerste is het belangrijk om de longen goed te ventileren, dus de lucht door de gehele longen te verversen. Daarnaast kan slijmvorming (sputumvorming) er voor zorgen dat mensen een ontsteking in de longen krijgen. Belangrijk is dus dat het sputum zich zo min mogelijk in de longen bevindt. Door middel van oefening kan het sputum goed opgebracht worden.

Ademhalingsoefeningen

Maximale inademing gevolgd door uitblazen door geperste lippen

1. Adem langzaam in door de neus.
2. Laat de buik mee naar buiten komen.
3. Houd de adem na zo ver mogelijk ingeademd te hebben ongeveer drie tellen vast.
4. Adem dan door licht getuite lippen zo ver mogelijk uit, voel de buikspieren aanspannen.

Herhaal deze stappen, met pauzes om bij te komen, vijf keer.

Huffen

Bij een gewone ademhaling krijg je midden in de luchtweg de grootste luchtstroom. Bij het huffen treedt een soort wervelend luchtbeweging op, zonder dat de luchtweg wordt dichtgedrukt. Door de turbulentie die hierdoor ontstaat wordt het sputum van de wand afgetrokken. Daarnaast is de stroomsnelheid groter.

1. Adem diep door de neus in. Open uw mond en houd deze, tijdens de krachtige uitademing, wijd open. Adem uit door uw mond alsof u een spiegel wilt laten beslaan.
2. Als tijdens het huffen slijm/sputum hoorbaar/voelbaar is herhaalt u de oefening en hoest u aansluitend om dit op te geven.
3. Het slijm/sputum dat u ophoest kunt u uitspugen of doorslikken. Uitspugen in bakje of doekje heeft de voorkeur als dit lukt.

Als het slijm/sputum erg taai is kan er nog gewerkt worden met een flutter; uw fysiotherapeut kan u hier in het ziekenhuis mee laten oefenen. Ook een triflo kan de fysiotherapeut inzetten om het sputum te mobiliseren of uw longconditie te verbeteren.

Weersomstandigheden

Weersomstandigheden hebben invloed op de benauwdheid. Wanneer het warm en droog is hebben mensen met COPD over het algemeen minder klachten. Hieronder zijn een aantal situaties waarbij veel mensen met COPD extra klachten ervaren. Wanneer dat voor u ook geldt, zult u op die dagen rekening moeten houden met het weer, en u dag op een rustigere manier moeten invullen.

Veel COPD-patiënten ervaren meer klachten bij:

• Weersomstandigheden met veel wind.
• Regenachtig weer.
• Koude lucht.
• Luchtverontreiniging.
• Mist.
• Smog.

De meeste patiënten ervaren dan klachten als kortademigheid, hoesten en moeheid.

Wanneer u in een koude omgeving bent en u gaat naar een warmere omgeving, of andersom, kunt u ook meer problemen ervaren. Wanneer u bij koud weer warm binnen zit, wil dat niet zeggen dat u niet naar buiten kunt. Als u de juiste voorbereidingen treft, dus warme kleding en een sjaal, kunt u gerust naar buiten.

Verder kan in het najaar en in de winter de kans op een verkoudheid of griep een stuk groter worden. Hierdoor kunnen klachten flink verergeren. De kans dat u een griep krijgt wordt een stuk kleiner als u ieder jaar de griepprik haalt. Daarnaast zorgt een goed voedingspatroon en voldoende slaap voor een grotere weerstand. Om de kans zo klein mogelijk te houden om een griepje of verkoudheid te krijgen, moet u regelmatig uw handen wassen en proberen uit de buurt te blijven van mensen die verkouden zijn.

Wanneer het vochtig weer buiten is, kan het zo zijn dat het binnenshuis ook vochtiger is. Uw klachten kunnen hierdoor verergeren. Centrale verwarming is een goede verwarmingsbron voor gelijkmatige warmte. Sommige mensen hebben baat bij apparaten die de luchtvochtigheid binnen kunnen regelen. Deze zijn verkrijgbaar bij gespecialiseerde installatiebedrijven.

SIRE: Signaleren, interpreteren, reageren en evalueren

Om goed te kunnen reageren op signalen die het lichaam geeft, moeten deze opgemerkt en geïnterpreteerd worden. Hieronder staat uitgebreid beschreven hoe u dit aan kunt pakken.

Signaleren

Met signaleren wordt bedoeld, dat u de signalen die het lichaam geeft, opvangt.
Bij COPD en astma kunnen dit zijn:

• Een hoger adempatroon.
• Snel kortademig (bij inspanning).
• Benauwdheid.
• Piepende/reutelende ademhaling.
• Algehele vermoeidheid.
• Meer/gekleurd sputum.
• Veranderingen in gezicht/houding (bleek zien, rode ogen, opgetrokken schouders).

Dit zijn vaak signalen die mensen ervaren bij astma of COPD. Iedereen omschrijft of ervaart deze signalen anders. Belangrijk is dat mensen met COPD weten welke signalen bij hen horen, zodat ze weten waar ze op moeten letten. Het opvangen van deze signalen kan worden verstoord, doordat je je bijvoorbeeld ergens op concerteert (bijv. sporten), of dat je ze op dat moment liever niet wilt opvangen (bijv. omdat je te druk bent).

Interpreteren

De bedoeling van interpreteren is dat de lichaamssignalen een betekenis krijgen. Een voorbeeld hiervan kan zijn: meer gekleurd sputum. Wat kan betekenen dat u een exacerbatie (verergering van de klachten) heeft. Verwarrend hierbij is dat sommige signalen voor meerdere interpretaties vatbaar zijn. Bijvoorbeeld een snellere ademhaling kan erop duiden dat u:

• Net een inspanning gedaan hebt of
• Een verkeerde ademhalingstechniek hebt (bijv. hyperventilatie) of
• Een exacerbatie hebt.

Reageren

Zonder adequaat reageren op lichaamssignalen is het plaatje niet compleet. Een simpel voorbeeld hiervan: je hebt bij een kruising het rode licht gezien (signaleren) en u weet dat het betekent dat u moet stoppen (interpreteren), maar als u niet daadwerkelijk stopt (reageren) gaat het alsnog mis. Met de informatie die u uit het lichaam heeft opgevangen en de betekenis die u eraan heeft gegeven kunt u hierop ook een reactie bedenken. Dit zou bijvoorbeeld de ene keer medicatie innemen kunnen betekenen, de andere keer het toepassen van ademtechnieken, sputum verwijderen of even rust nemen. Ook combinaties zijn mogelijk, zoals het gebruiken van de ademtechniek en even rusten om de ademhaling onder controle te krijgen.

Evalueren

Omgaan met astma/COPD kunt u alleen maar goed leren als u ook achteraf bekijkt of u de voorgaande drie stappen goed hebt gedaan; het evalueren. Is het resultaat niet naar wens, dan is het belangrijk op te sporen in welke fase het mis ging. Om deze stappen goed te leren of te evalueren, kun je hier een schema van maken.

Signaal	Interpretaties	Reacties	Evaluatie
Snel adempatroon	Ø Inspanning gedaan? Ø Verkeerde ademtechniek? Ø Exacerbatie?	Ø Even rusten Ø Correcte ademtechniek Ø Medicatie, arts, rust, ademtechniek	Ø Gewenst/niet gewenst Ø Gewenst/niet gewenst Ø Gewenst/niet gewenst

Lichaamsgevoel

Wanneer we het hebben over lichaamsgevoel dan bedoelen we daarmee lichamelijke gevoelens zoals bijvoorbeeld pijn, jeuk, of benauwdheid. Net als geestelijke gevoelens of emoties zijn ook lichamelijke gevoelens van persoon tot persoon verschillend. Bijvoorbeeld: de een voelt eerder pijn dan de ander (lage pijngrens), kan beter tegen gekriebel onder voetzolen of voelt eerder een exacerbatie aankomen dan de ander. Wanneer u ineens benauwd bent, dan kan het zo zijn dat uw lichaam wel waarschuwingssignalen heeft gegeven maar dat u het niet in de gaten had.

Hiervoor zou u verschillende redenen kunnen bedenken:

• U was misschien te druk met andere dingen en heeft niet zo op uzelf gelet (signalen niet herkend).
• Ook kan het zo zijn dat u eigenlijk al langer een beetje benauwd was maar dat u aan dat gevoel gewend bent geraakt. Op het moment dat u er dan echt last van krijgt lijkt het alsof u ineens benauwd bent geworden. In werkelijkheid had uw lichaam u al gewaarschuwd maar heeft u er niet op gereageerd.
• Misschien heeft u nooit geleerd om goed te luisteren naar uw lichaam. Als u bijvoorbeeld een loopneus heeft, dan kunt u hem een keer ophalen en er verder niet bij nadenken. Wanneer u echter zou luisteren naar uw lichaam, dan zou u zich ook kunnen afvragen of u het risico loopt om benauwd te worden. Wanneer u op deze manier reageert op uw lichaamssignalen, dan kunt u altijd op tijd ingrijpen (allergieën vermijden, puf nemen, ademtechnieken) en bespaart u zichzelf mogelijk een hoop ellende.
• Een laatste reden zou kunnen zijn dat uw benauwdheid u helemaal niet goed uitkwam; u wilde bijvoorbeeld niet weer opgenomen worden in het ziekenhuis en hoopte de benauwdheid zelf te kunnen oplossen.

Het belang van een goed lichaamsgevoel

Wanneer u goed naar uw lichaam luistert en uw lichaamssignalen (h)erkent, dan maakt u het zelf mogelijk om vroegtijdig een exacerbatie te signaleren. De voordelen kunnen dus zijn:

• Op tijd ingrijpen: voorkomen is beter dan genezen! Als u pas heel laat reageert, heeft u soms meer medicatie en een langere tijd nodig om weer te herstellen.
• Op de goede manier ingrijpen: als u in de gaten heeft wat er aan de hand is, weet u wat u moet doen. Als u medicijnen neemt terwijl het niet noodzakelijk is, is dat overbodig en dus niet gewenst.
• Als u de ernst van uw benauwdheid kunt inschatten, weet u ook wanneer u het zelf niet meer kunt oplossen en een arts moet waarschuwen.

Leefregels

Om zo goed mogelijk met uw klachten van COPD om te gaan is het belangrijk om uw leefstijl aan te passen. Vooral regelmatig ademhalingsoefeningen doen kan uw kortademigheid sterk verminderen en het aantal aanvallen van kortademigheid verminderen. Daarnaast kunnen onderstaande punten helpen beter met COPD om te gaan:

Houding om kortademigheid te verminderen

Zitten, met de armen voor u gesteund op uw knieën of op de tafel. Hierdoor helpen uw hulpademhalingsspieren mee om zo snel mogelijk weer op adem te komen. Ook staan met de armen op een reling of op een stoelleuning kan helpen.

Bewegen

Probeer in een zo goed mogelijke conditie te blijven. Voldoende bewegen is voor iedereen goed, maar voor mensen met COPD noodzakelijk. Elke dag een stevige wandeling, of zover u kunt, fietsen of zwemmen is genoeg om uw conditie op peil te houden. Door beweging raken uw spieren getraind en hebben ze geleidelijk minder zuurstof nodig. Dit zorgt er voor dat u minder benauwd wordt. Bovendien is beweging goed tegen de bijwerkingen van bepaalde medicijnen die kunnen leiden tot zwakke spieren en botontkalking, zoals corticosteroïden. De norm van gezond bewegen is 30 minuten per dag. Matig intensief bewegen betekent dat u een iets verhoogde hartslag en een snellere ademhaling heeft dan wanneer u normaal beweegt, ook kunt u licht transpireren. Als 30 minuten niet gaat, kunt u ook drie keer tien minuten bewegen.

Leven met COPD

Om het leven met COPD zo goed mogelijk te maken, zijn er nog een aantal tips:

• Informeer uw omgeving, zodat iedereen kan begrijpen dat u niet altijd met alles mee kunt doen, of soms een afspraak moet afzeggen.
• Accepteer uw eigen grenzen.
• Doe alles in uw eigen tempo.
• Neem voldoende rust. Neem bijvoorbeeld tussendoor rust, zodat u later op de dag nog energie hebt.
• Ga na of u zo nodig in aanmerking komt voor huishoudelijke hulp.
• Stoppen met roken. Op elk moment in het ziekteproces is dit zinvol. Sta geen roken toe in huis.
• Voldoende en gezond eten en drinken.
• Voldoende bewegen, zie boven.
• Gebruik de voorgeschreven medicatie op de juiste wijze en regelmatig. Vraag het gerust na als het niet duidelijk is hoe de medicatie gebruikt moet worden.
• Pas de zuurstofbehandeling of vernevelaars bij ernstige vormen van de aandoening of bij een acute infectie toe volgens voorschrift.
• Val bij overgewicht op een verantwoorde wijze af.
• Bij ondergewicht (door gebrek aan eetlust, kortademigheid, moeheid): extra aandacht voor de voeding. Soms is het nodig om voedingssupplementen te gebruiken.
• Vermijd infecties. Let op de hygiëne (handen wassen, ook gezinsleden). Laat uw bezoek weten dat als zij ziek zijn, zelfs de kleinkinderen, u hen liever even niet ziet komen.
• Griepprik halen in de herfst.
• Houd de huisarts op de hoogte van veranderingen in uw gezondheidstoestand.
• Bespaar zo nodig energie bij dagelijkse activiteiten als badkamerbezigheden, aankleden, bed opmaken, slapen, boodschappen doen, koken, schoonmaken.
• Pas u ademhaling aan bij wat u doet.
• Leer luisteren naar uw lichaam.
• Gebruik sociale steun, praat met lotgenoten, familieleden enz. Vertellen hoe het met u gaat, wat u beleeft/voelt/denkt en van de toekomst verwacht is niet hetzelfde als klagen!
• Blijf positief gericht en realistisch.
• Zorg dat u tevreden mag zijn over uw eigen inzet. Zorg goed voor uzelf en uw naasten.
• Vraag informatie of hulp als u denkt dat u er alleen of met uw partner niet aan uit komt. Zorg met uw behandelaars dat u op één lijn zit. Dat gaat soms niet vanzelf. Daarover kunnen en willen praten is belangrijk. Immers samen kunt u meer en effectiever de baas blijven over uw leven met COPD.

Kosten

Als fysiotherapie onderdeel is van uw ziekenhuisopname, zijn de kosten opgenomen in de totaalprijs van de behandeling.